Pandemia, galopująca inflacja, wzrost płacy minimalnej czy załamanie łańcucha dostaw w związku z wojną w Ukrainie – to czynniki, które mają wpływ na globalną gospodarkę, koszty produkcji i materiałów, ale także – na koszty inwestycji realizowanych przez samorządy. Dotyczy to także kluczowego zadania, jakim jest dofinansowana ze środków europejskich budowa Dworca Metropolitalnego w Lublinie. W wyniku skierowanego przez Wykonawcę wezwania do waloryzacji wynagrodzenia określonego w umowie poprzetargowej i wskutek mediacji toczących się przed Prokuratorią Generalną, Lublin jest zmuszony do uwzględnienia roszczeń wykonawcy w wysokości 49 mln zł netto. Na najbliższą sesję Rady Miasta Lublin trafi projekt autopoprawki do budżetu miasta i wieloletniej prognozy finansowej zabezpieczającej środki na ten cel.
– W lipcu 2022 roku Budimex wystąpił do Miasta Lublin z roszczeniem zwiększenia wynagrodzenia poprzez waloryzację stawek w ramach podpisanej wskutek przetargu umowy na budowę Dworca Metropolitalnego i okolicznych ulic wskazując na znaczący wzrost kosztów materiałów budowlanych oraz kosztów pracy. Stanęliśmy wówczas przed decyzją: wybrać drogę sądową i ryzykować zatrzymanie realizacji tej ważnej dla całego regionu inwestycji, dofinansowanej ze środków europejskich, czy próbować mediacji przed Prokuratorią Generalną, czyli rozwiązania, po które sięgają inne samorządy, czy też takie podmioty, jak GDDKiA. Ponieważ orzecznictwo sądowe w podobnych sprawach skłaniało się do uznawania roszczeń wykonawcy, a Miasto na czas trwania sprawy musiałoby zamrozić środki na poczet potencjalnie uznanych w przyszłości roszczeń, zdecydowaliśmy się na mediacje przed niezależną instytucją zewnętrzną – Prokuratorią Generalną. Szczególnie w obecnej sytuacji gospodarczej tego typu działania są rzeczą powszechną, a mediacje przy udziale służb zewnętrznych zapewniają obiektywną oceną przedstawianych przez strony argumentów. W naszej ocenie, zawarcie ugody przed mediatorem chroni interes Miasta oraz gwarantuje szybsze zakończenie sporu. Zabezpieczenie środków w budżecie miasta, o które będziemy wnioskować na najbliższej sesji, jest niezbędne do zawarcia ugody ze spółką Budimex, a to pozwoli na zakończenie inwestycji – mówi Artur Szymczyk, Zastępca Prezydenta Miasta Lublin ds. Inwestycji i Rozwoju.
Gwałtowny wzrost cen materiałów i kosztów realizacji inwestycji budowlanych, szczególnie kontraktowanych w latach 2019-2021 lub wcześniejszych, stanowi jeden z większych problemów całej branży budowlanej. Kwestia deficytowych kontraktów to nie tylko negatywne skutki dla wykonawcy, ale także dla podmiotów zamawiających, które muszą szukać dodatkowych źródeł finansowania zwiększających się kosztów realizacji inwestycji, by uniknąć utraty dofinansowania zewnętrznego, czy znacznego wydłuż̇enia czasu wykonania projektu.
Brak surowców i wzrost cen w branży budowlanej był odczuwalny już w okresie pandemii COVID-19. Sytuację tę pogłębiła wojna w Ukrainie, która doprowadziła dodatkowo do braków kadrowych i sprzętowych, wzrostu cen paliw i energii elektrycznej, a także do wstrzymania dostaw produktów, komponentów produktu lub materiałów oraz trudności w transporcie i dostępie do sprzętu. Ukraina była ważnym producentem stali, jednego z podstawowych materiałów w branży. Od zawarcia umowy wzrost cen materiału w sierpniu 2021 r. przekracza 60%, a w maju 2022 r. wynosił już ponad 100%. Tymczasem stal stanowi kluczowy materiał budulcowy dla lubelskiego Dworca Metropolitalnego, to na niej w głównej mierze opiera się konstrukcja obiektu. Według pierwotnego kosztorysu elementy stalowe miały pochłonąć niemal 44 mln zł netto, co stanowiło prawie 1/3 wartości kontraktu.
Umowa zawarta ze spółką Budimex 18 grudnia 2020 r. nie przewidywała waloryzowania wynagrodzenia Wykonawcy z uwagi na nadzwyczajny wzrost cen materiałów i innych kosztów niezbędnych do realizacji umowy (nie było takiego obowiązku wynikającego z przepisów „starej” ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych – obowiązującej w czasie prowadzenia postępowania przetargowego na budowę Dworca Metropolitalnego). Obecnie, w wyniku zmian w przepisach będących pokłosiem aktualnej sytuacji gospodarczej i inflacji, wprowadzona została w ustawie Prawo zamówień publicznych obligatoryjna waloryzacja wynagrodzenia wykonawcy. Ustawodawca zawarł obowiązek umieszczenia w umowie postanowień dotyczących zasad wprowadzania zmian wysokości wynagrodzenia należnego wykonawcy, w przypadku zmiany ceny materiałów lub kosztów związanych z realizacją zamówienia. Zadaniem waloryzacji umownej jest zatem urealnienie wynagrodzenia wykonawcy
w sytuacji zmian ceny materiałów lub kosztów związanych z realizacją kontraktu publicznego. Niestety ustawodawca tworząc nowe regulacje, mające na celu przede wszystkim ochronę wykonawców, nie przewidział rekompensat dla Zamawiających, tj. m.in. jednostek samorządu terytorialnego, z tytułu wzrostu kosztów realizacji inwestycji.
W przypadku umowy na wykonanie Dworca Metropolitalnego, wobec roszczeń waloryzacyjnych wykonawcy i braku umożliwiających to zapisów w umowie poprzetargowej, w interesie Miasta zasadne i niezbędne było skierowanie sprawy do mediacji przez niezależnym podmiotem.
– Stanowiska Prokuratorii Generalnej, Urzędu Zamówień Publicznych, a także obowiązujące obecnie przepisy kodeksu cywilnego wskazały, że jesteśmy zmuszeni uwzględnić roszczenie wykonawcy. W ramach mediacji przy Prokuratorii Generalnej strony uzgodniły wysokość ostatecznej rekompensaty dla Wykonawcy bazując na wskaźnikach GUS i uwzględniając proporcje użytych materiałów, a następnie na tej podstawie wypracowując obiektywne rozwiązanie sporu. Takie wyjście z sytuacji jest dla Miasta korzystniejsze biorąc pod uwagę przyjęte wskaźniki bazowe do waloryzacji oraz podział ryzyka pomiędzy stronami kontraktu. Zawarta ugoda będzie posiadała walor prawomocnego wyroku sądowego w przypadku zatwierdzenia jej przez sąd powszechny w drodze postanowienia na posiedzeniu niejawnym – mówi Mecenas Zbigniew Dubiel, Koordynator Biura Obsługi Prawnej Urzędu Miasta Lublin.
Dotychczas w Sądzie Polubownym Prokuratorii Generalnej zawarto ok. 150 ugód pomiędzy podmiotami z sektorami publicznego w zakresie roszczenia Wykonawcy o zwiększenie wynagrodzenia z tytułu znaczącego wzrostu materiałów i cen w trakcie realizacji inwestycji. Z tej formy korzysta w powyższym zakresie m.in. jeden z największych zamawiających – Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad – centralny organ administracji rządowej właściwy w sprawach dróg krajowych.
Obowiązująca umowa z firmą Budimex swoim zakresem obejmuje zadania 1, 3 i 4, czyli budowę budynku dworca wraz z placem peronów odjazdowych i przyjazdowych, przebudowę pl. Dworcowego oraz przebudowę sąsiadujących dróg – ul. Dworcowej, Młyńskiej, 1 Maja, Pocztowej oraz Gazowej, a także ronda Sportowców. Jej aktualna wartość wraz z aneksami to ponad 252 mln zł. Budowa Dworca Metropolitalnego wraz z przebudową układu komunikacyjnego w jego rejonie, to najważniejszy komponent projektu Zintegrowane Centrum Komunikacyjne dla Lubelskiego Obszaru Funkcjonalnego, który jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020. Całkowita wartość projektu to prawie 340 mln zł, z czego blisko 194 mln zł stanowi dofinansowanie z UE.
Ostateczny termin zakończenia prac przy Dworcu Metropolitalnym oraz przebudowie ulic w jego rejonie ustalono na drugą połowę października 2023 r. Zmiana terminu wynika z konieczności wykonania kolejnych robót dodatkowych i zamiennych, niezbędnych do ukończenia inwestycji, co podkreślił Wykonawca w złożonym przez siebie wniosku. Miasto zawarło z firmą Budimex aneks zmieniający dotychczasową datę końcową prac budowlanych, z 15 maja na 20 października. Miasto podpisało aneks z Województwem Lubelskim – Instytucją Zarządzającą, na zakończenie inwestycji w zakresie rzeczowym do 31 października oraz finansowym do 31 grudnia.
Wpływ na wydłużenie terminu mają kolejne nieplanowane roboty dodatkowe oraz zamienne. Przede wszystkim dotyczą one wykonania tzw. ściany zielonej. Zaprojektowane rozwiązania nie są dostępne na rynku w konfiguracji przewidzianej przez projektanta. Tym samym wykonawca musi zaproponować zamiennik zbliżony technologią do tej z projektu oraz opracować dokumentację warsztatową. Dodatkowo, po audycie przeciwpożarowym stwierdzono konieczność zamontowania dodatkowych opraw awaryjnych oraz wykonania zasilania i sterowania rozdzielnicą oddymiania, klapami pożarowymi i oddymiającymi. Niezbędna jest także realizacja zasilania kabli grzejnych koryt odwadniających wiaty peronowe. W ramach nowego systemu identyfikacji wizualnej obiektu planowany jest montaż podświetlanego napisu Dworzec Lublin. Dodatkowym zadaniem jest również budowa zasilania szyldów identyfikacji pasażerskiej. Wszystkie te zadania wynikły w trakcie realizacji i nie były ujęte na poziomie pierwotnej dokumentacji projektowej. Istotny wpływ na termin realizacji inwestycji miał także czas oczekiwania na uzgodnienie dokumentacji i podpisania aneksu do umowy związanej z fotowoltaiką.
Informacje dodatkowe:
Sąd Polubowny przy Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej jest instytucją właściwą w sprawach sporów z udziałem Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego, państwowych osób prawnych, osób prawnych z udziałem Skarbu Państwa lub państwowych osób prawnych oraz spółek kapitałowych z udziałem tych podmiotów. Tym samym tylko wskazane kategorie podmiotów mogą być stroną w postępowaniu. Prokuratoria Generalna jest państwową jednostką organizacyjną, nad którą nadzór sprawuje Prezes Rady Ministrów, przy czym w zakresie podejmowanych działań i wydawania opinii prawnych jest niezależna. Korzyści z polubownej metody rozwiązywania sporów to: eliminacja ryzyka wzrostu cen, oszczędność czasu, realizacja ważnego interesu społecznego, eliminacja ryzyka procesowego i biznesowego oraz optymalne dla stron zakończenie sporu. Ten organ wymiaru sprawiedliwości gromadzi wybitnych prawników oraz ekspertów posiadających olbrzymie doświadczenie zawodowe, w tym również w obsłudze prawnej podmiotów sfery publicznej, czyli osób rozumiejących specyfikę ich działania. Oddanie sporu do Sądu Polubownego przy Prokuratorii Generalnej RP to znacznie szybsze i tańsze rozwiązanie niż długi i kosztowny spór sądowy.
Ceny wybranych materiałów, od momentu zawarcia umowy w grudniu 2020 r. do końca 2022 r.:
STAL – wyroby stalowe zastosowane są w konstrukcji zadaszenia budynku dworca, w wiatach nad peronami oraz zbrojenie konstrukcji żelbetowych (fundamenty, ściany, stropy). Od zawarcia umowy wzrost ceny materiału już w sierpniu 2021 r. przekracza 60%, a w maju 2022 r. przekracza 100% w stosunku do ceny z etapu zawarcia umowy.
METALE NIEŻELAZNE – wszelkie instalacje elektryczne i teletechniczne, okablowania i oświetlenia zastosowane są w budynku, wiatach peronowych. Od zawarcia umowy wzrost ceny materiału w maju 2021 przekracza 20%, a w kwietniu 2022 r. przekracza 50% w stosunku do ceny z etapu zawarcia umowy.
TWORZYWA SZTUCZNE – obejmują materiały izolacyjne, kleje. Od zawarcia umowy wzrost ceny materiału w lipcu 2021 przekracza 20%, a we wrześniu 2022 r. przekracza 100% w stosunku do ceny z etapu zawarcia umowy.
PALIWO – którego cena uwzględniana jest nie tylko w transporcie, ale również w kosztach zakupu materiałów, czyli obejmuje cały proces realizacji inwestycji. Od zawarcia umowy wzrost ceny materiału w marcu 2021 przekracza 21%, a w czerwcu 2022 r. przekracza 140% w stosunku do ceny z etapu zawarcia umowy.
