Trudne zachowania dzieci są zawsze trudne a szczególnie dotkliwie odczuwane mogą być w bieżącym okresie epidemii koronawirusa. Jesteśmy w nowej sytuacji, która ogranicza naszą dotychczasową aktywność, zmienia znany rytm dnia. Ograniczamy wyjścia, kontakty z rodziną, znajomymi. Dzieci maja bardzo ograniczone kontakty społeczne, co może budzić znaczną frustrację.
Dzieci utraciły dotychczasowe, znane im i często skuteczne sposoby radzenia sobie z emocjami, rozładowywania napięcia – zajęcia sportowe, spotkania z rówieśnikami, rutynę, która dawała poczucie bezpieczeństwa. Docierają do nich niepokojące informacje o koronawirusie. Przebywanie cały czas w domu, utrata dotychczasowego świata, możliwości realizowania swoich zainteresowań, potrzeb, zainteresowań często rodzi trudne emocje - gniew, złość, smutek, powoduje obniżenie nastroju, zniecierpliwienie. A emocje bezpośrednio wpływają na zachowania dziecka, im więcej trudnych emocji tym częstsze i bardziej intensywne nieadekwatne, trudne zachowania dziecka.
Przy powtarzających się trwałych, trudnych zachowaniach dziecka warto przyjąć świadomą taktykę i konsekwentnie na nie reagować. Utrwalone, niepożądane zachowania dziecka na pewno same nie miną, a mogą się wręcz nasilać i przybierać nowe formy.
Problemowych zachowań jest najczęściej kilka. Na początek warto wybrać jedno, istotne zachowanie np. zachowania agresywne wobec młodszego brata i poddać go analizie. Polega to na określeniu, co występuje przed trudnym zachowaniem, co je powoduje i jakie są jego rzeczywiste konsekwencje dla dziecka i jego otoczenia.
Kolejny krok to zaplanowanie interwencji na podstawie wcześniej ustalonych zasad, konsekwencji, pochwał, nagród, czyli zastosowanie metod wzmacniających i wygaszających trudne zachowanie. Określamy cel ze świadomością, że nie od razu można osiągnąć cel idealny np., że dziecko przed pójściem do szkoły zje sprawnie śniadanie, wyprowadzi psa, pościeli łóżko i spakuje swoje rzeczy.
Jak możemy reagować na problemowe zachowania dziecka?
- W momencie, gdy dziecko odmawia zmiany zachowania np. gra w piłkę w domu, pomimo, że wie, że tego nie należy robić - przypominamy zasadę wraz z konsekwencjami jej nieprzestrzegania. A co najważniejsze, po chwili wyciągamy konsekwencje.
- System przywilej – zasada – konsekwencja. Ustalamy z dzieckiem pakiet przywilejów
(posiadanie komórki, zapraszanie kolegów, głośne słuchanie muzyki). Jeśli dziecko respektuje zasady może korzystać z przywilejów. Jeśli łamie zasady traci przywilej na z góry określony czas. - Gdy dziecko wymusza, dąsa się, dyskutuje możemy zastosować technikę wyliczania 1-2-3. Możemy też połączyć z konsekwencją wyciąganą w miejscu publicznym, w sytuacji wybuchu złości w sklepie - „Gdy doliczę do trzech, będziemy musieli przerwać zakupy
i pójść do domu”. - Pomimo pracy nad trudnym zachowaniem i skupieniu na nim powinniśmy dostrzegać pozytywne strony funkcjonowania dziecka. Pochwały są jedną z najbardziej skutecznych technik, dzięki którym możemy wzmacniać pożądane zachowania. Bardzo ważne są pochwały społeczne - uśmiech, przytulenie, okazanie uwagi oraz nazwanie dobrych zachowań. Pochwały nie tylko modelują zachowanie ale budują pozytywną samoocenę dziecka.
- Nie bójmy się zasad. Wbrew pozorom, że dziecko lepiej czułoby się w świecie pozbawionym norm, tak nie jest. Wprowadzenie zasad chociaż częściowo ogranicza swobodę dziecka daje mu też poczucie bezpieczeństwa, porządkują świat. W tworzeniu domowej listy zasad powinna brać udział cała rodzina. Warto sformułować reguły w taki sposób, żeby były jasne i opisywały pozytywne zachowania.
- Bardzo trudne - konsekwencje. Konsekwencje uczą dziecko następstw podejmowanych przez nich wyborów. Są z góry zaplanowane, powinny nastąpić zaraz
po niewłaściwym zachowaniu. Konsekwencja jest zapowiedziana, odpowiednia
do przewinienia. Najważniejsze, że powinna być doprowadzona do końca, wyegzekwowana w całości, tylko wtedy ma szansę modyfikować zachowanie.
To tylko niektóre strategie oddziaływań wychowawczych mieszczące się w nurcie terapii behawioralnej. Dla osób zainteresowanych głębszym ich poznaniem i lepszym rozumieniem trudnych zachowań polecamy książkę „Sposób na trudne dziecko” -A. Kołakowski. A. Pisula. W sytuacji, gdy trudności są znaczne a zmiana trudna do osiągnięcia zapraszamy do Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Bychawie, gdzie można uzyskać wskazówki dostosowane do indywidualnej sytuacji dziecka i rodziny oraz podjąć terapię.
- „Sposób na trudne dziecko. Przyjazna terapia behawioralna” - A. Kołakowski. A. Pisula
- „Zaburzenia zachowania u dzieci. Terapia i praktyka” - Red. A Kołakowski.
opracowała mgr Małgorzata Kaszuba
psycholog Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej
w Bychawie
