Odkryj to, co (nie) dostępne” mówi lubelska Galeria Labirynt i prezentuje wystawę, na której sztuka jest tylko pretekstem do pokazania problemów, z którymi mierzą się tysiące ludzi w Polsce.
Wyobraź sobie, że nie widzisz. Wyobraź sobie, że nie słyszysz. Mówisz w innym języku.
Czy to powinno być przeszkodą, jeśli chcesz spędzać czas jak wszyscy – odkrywać otaczający Cię świat, poznawać nowych ludzi i realizować pasje? Nie powinno. Niestety, wciąż jest.
Problem wykluczenia w kulturze osób z niepełnosprawnościami czy migrantów w Polsce dotyka tysięcy osób. Z myślą o nich lubelska Galeria Labirynt zrealizowała pionierski projekt “Galeria Dostępna”. 30 prac topowych artystów i artystek sztuki współczesnej (m.in.: Christo i Jeanne Claude, He Chengyao, Katarzyna Kozyra, Maurycy Gomulicki, Ryszard Winiarski) z kolekcji Galerii zostało opracowanych pod względem dostępności dla osób g/Głuchych, niewidomych, osób z niepełnosprawnościami intelektualnymi, osób w spektrum autyzmu, a także migrantek i migrantów.
Do końca stycznia 2022 roku część z prac wraz z opracowaniami ułatwiającymi odbiór sztuki można oglądać na wyjątkowej wystawie. To pierwsze, bezprecedensowe i tak szerokie działanie zrealizowane przez publiczną instytucję kultury w Polsce.
Włączyć wszystkich, znieść bariery
W skali kraju Galeria Labirynt jest jedną z przodujących instytucji pod względem włączania różnych grup: Osób z Niepełnosprawnościami oraz grup wykluczonych czy dyskryminowanych.
- Działania dostępnościowe są naszym priorytetem od lat. Na długo przed wejściem w życie ustawy obligującej publiczne instytucje kultury do włączania grup przez lata pomijanych w programach placówek kulturalnych, zadbaliśmy kompleksowo o dostępność dla osób z niepełnosprawnościami. W ostatnich latach postanowiliśmy włączać do udziału w naszych wydarzeniach i działaniach migrantów i migrantki. To nasz obowiązek – każda z tych grup ma pełne prawo uczestniczyć w wydarzeniach publicznych. Osoby z niepełnosprawnościami pracują, zakładają rodziny, płacą podatki. Dlaczego mają nie korzystać z oferty kulturalnej, którą współfinansują? – mówi Waldemar Tatarczuk, dyrektor galerii.
(nie)dostępne? – (nie)możliwe!
W przypadku “Galerii Dostępnej” nie chodzi tylko o umożliwienie wykluczonym i osobom z niepełnosprawnościami odbioru dzieł.
Skala projektu jest imponująca. Do współpracy zaprosiliśmy osoby z niepełnosprawnościami, które zaangażowały się w opracowanie dzieł oraz prowadzenie szkoleń, organizacje pozarządowe czy placówki edukacyjne (ośrodek szkolno-wychowawczy dla osób z niepełnosprawnościami oraz zespół niepublicznych szkół specjalnych). W działania włączyły się ośrodki akademickie (Instytut Sztuk Pięknych UMCS, studenci i studentki filologii angielskiej KUL, studenci lingwistyki stosowanej UMCS.)
Łącznie nad projektem pracowały 73 osoby. To szczególnie ważne, że przy okazji wspólnej pracy mogliśmy uwrażliwić tak szeroką grupę osób na to jak różni ludzie odbierają świat i z jakimi barierami się zmagają – dodaje Agata Sztorc-Gromaszek, jedna z osób koordynujących projekt.
Dotknij Christo i Kuśmirowskiego – sztuka na wyciągnięcie ręki
Efektem kilkumiesięcznej pracy tego zespołu jest aż 57 adaptacji dotykowych – tyflografik (wypukłych plansz z reprodukcjami prac dla osób niewidomych) i makiet; 30 filmów z tłumaczeniami opisów na PJM (polski język migowy), 30 opisów prac w tekście łatwym, 30 podpisów prac w alfabecie Braille’a, 30 opisów prac w czarnodruku.
Zbiory Galerii Labirynt to jedna z ważniejszych kolekcji, które powstały w II połowie XX wieku i które podjęły gromadzenie dzieł sztuki wywodzących się z tradycji neoawangardowej. Wybrane do udostępnienia prace to kanon światowej i polskiej awangardy sztuki współczesnej: m.in. Christo i Jeanne Claude, He Chengyao, Katarzyna Kozyra, Maurycy Gomulicki, Ryszard Winiarski, Dorota Podlaska, Joanna Rajkowska, Józef Robakowski, Mirosław Bałka czy Wojciech Bąkowski.
Opracowanie ich zajęło osobom pracującym przy projekcie blisko 800 godzin! Dlaczego?
Proces przygotowania autorskiej tyflografiki trwa niezwykle długo. Najpierw trzeba dokładnie obejrzeć oryginalne dzieło, wymierzyć je i sprawdzić z jakich materiałów jest wykonane. Następnie przygotowany jest projekt, poszukiwane są odpowiednie materiały do jego realizacji. Potem następują konsultacje i wykonanie. Dodatkowo, gotowe prace są sprawdzane przez użytkowników i użytkowniczki, a jeśli zajdzie taka potrzeba, poprawiane. Na przykład praca Doroty Podlaskiej “Czekoladki - smaczne i zdrowe” jest stworzona z 25 czekoladek, w których zatopione są prawdziwe robaki i insekty. Obecnie studentki Wydziału Artystycznego UMCS odtwarzają każdą z nich w powiększonej skali – zdradza Agata Sztorc-Gromaszek.
Wystawa, która uczy empatii
Ważnym elementem zaplanowanych działań jest trwająca wystawa “Kolekcja Dostępna” Zaprojektowaną (także pod kątem dostępności dla osób z niepełnosprawnościami motorycznymi) przestrzeń wystawienniczą w siedzibie Labiryntu przy ul. Popiełuszki 5 w Lublinie można odwiedzać do końca stycznia.
To dopełnienie tego przedsięwzięcia. W galerii prezentujemy 9 prac wraz ze wszystkimi udogodnieniami, adaptacjami i tłumaczeniami. To przestrzeń – platforma porozumienia. Z jednej strony, zaprojektowana i wypełniona sztuką zaprezentowaną i dostosowaną tak, by zrozumiało ją jak najszersze grono osób z różnymi potrzebami. Z drugiej strony, szerokiej publiczności, która tego typu udogodnień nie potrzebuje, pokazujemy część świata osób z niepełnosprawnościami i osób wykluczonych oraz pomijanych. Wierzę w to, że dzięki temu łatwiej będzie się wczuć w ich sytuację, zrozumieć ich potrzeby. To modelowy przykład przestrzeni publicznej – dla wszystkich, okazja do zwiększenia empatii, tolerancji i społecznej świadomości istnienia dużej grupy osób o innych potrzebach, grupy takiej samej jak reszta społeczeństwa – mówi Krystian Kamiński, jeden z kuratorów wystawy.
Jako osoba Głucha widząc wystawę „Kolekcja dostępna”, poczułam się jak u siebie. Kiedy wchodzę na wystawę to od razu widzę, że jest tu pełny dostęp do informacji dla mnie. Są kody QR dla Głuchych - filmy w języku migowym o każdej pracy. Szkoda, że Galeria Labirynt to jedno z bardzo niewielu, jeśli nie jedyne miejsce, które pomyślało o wszystkich. Chciałabym pójść i zwiedzać także inne instytucje, ale nie ma w nich aż takiej dostępności jaka jest tutaj. Tu mogę wejść bez problemu, bez wcześniejszego umawiania się z instytucją. Sama mogę poznać wystawę.
Nawet na stronach Facebookowych innych instytucji nie ma wielu informacji dla Głuchych o wystawach czy o wydarzeniach. Dlatego zazwyczaj nie chodzę do innych instytucji.
Dobrze byłoby gdyby każda instytucja kultury miała kogoś kto zna język migowy, zaprasza na wystawy i robi tłumaczenia opisów, które dla nas Głuchych często są niezrozumiałe. - dodaje pracująca w Labiryncie Wioletta Stępniak. (wypowiedź oryginalna)
Wystawa jest także polem do testów powstałych opracowań i adaptacji. Do wystawy prowadzone są badania odbioru materiałów dotykowych przez osoby niewidome. Odbiorcy i odbiorczynie oceniają tyflografiki między innymi zwracając uwagę na to, czy są dobrze wykonane, zrozumiałe czy przyjemne w dotyku. Badania prowadzą specjalistki z KUL i UMCS. Wyniki badań będą stanowiły podstawę do przygotowania artykułów naukowych.
Wszystkie chwyty dozwolone – o dostępności na TikToku
Dlatego właśnie organizatorzy zaplanowali szereg działań edukacyjnych. Wystawę odwiedzają uczniowie i uczennice szkół i przedszkoli, podczas warsztatów poznają potrzeby osób z niepełnosprawnościami, mogą testować tyflografiki i makiety, w przystępny sposób poznając sztukę tak, jak główni adresaci i adresatki projektu. 5 grudnia zaplanowano dzień otwarty wystawy, podczas którego oprowadzania po wystawie będą prowadzone także w PJM, z audiodeskrypcją i z użyciem tyflomateriałów. Z kolei 19 grudnia to dzień oprowadzań w języku polskim i angielskim.
Wszystkie materiały przygotowane w ramach projektów zostaną udostępnione online na stronie galerii, zaś w grudniu rezydencję w Galerii rozpocznie Monika Dubiel - współtwórczyni kanału VIP Team na TikToku, która przejmie kanał Galerii Labirynt na tej platformie, uzupełniając szeroki program działań w ramach projektu.
Projekt "Galeria Dostępna" jest dofinansowany ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu pochodzących z Funduszu Promocji kultury - państwowego funduszu celowego.
Wystawa
Kolekcja Dostępna 16.11.2021–31.01.2022, Galeria Labirynt, ul. Popiełuszki 5, Lublin
Wystawa dostępna: wt–nd, godz. 12:00–19:00
9 dzieł z kolekcji Galerii Labirynt wraz z adaptacjami
Autorzy i autorki prac: Maria Pinińska-Bereś, Robert Kuśmirowski, Olaf Brzeski, Mikołaj Smoczyński, Jan Ziemski, Władysław Hasior, He Chengyao, Christo i Jeanne-Claude, Kajetan Sosnowski
Program towarzyszący
18.11.2021–22.12.2021
5 grudnia – Dzień Otwarty (12:00–19:00)
- 13:00 – oprowadzanie po wystawie w polskim języku migowym (PJM)
- 15:00 – oprowadzanie po wystawie z audiodeskrypcją i tyflomateriałami
- 17:00 – warsztaty z tworzenie tyflografik dla osób dorosłych- obowiązują zapisy
19 grudnia
- 15:00 – oprowadzanie po wystawie w języku polskim
- 17:00 – oprowadzanie po wystawie w języku angielskim
Kolekcja Dostępna – spotkania bez barier dla grup zorganizowanych
Labirynt wyobraźni | warsztaty dla grup zorganizowanych przedszkolnych i szkolnych
Ciekawostki
- Praca Doroty Podlaskiej “Czekoladki - smaczne i zdrowe” jest stworzona z 25 czekoladek w których zatopione są prawdziwe robaki i insekty. Obecnie studentki Wydziały Artystycznego UMCS odtwarzają każdą z nich w powiększonej skali.
- Wszystkie adaptacje dotykowe poza pracą Doroty Podlaskiej są stworzone w mniejszej skali niż oryginalne dzieła.
- Każda tyflografika i makieta jest wykonana inną metodą i z materiałów wybranych tak, aby różniły się od siebie strukturą. Dzięki temu doświadczenie wystawy za pomocą dotyku jest ciekawsze. Są prace wykonane z metalu, gotowych przedmiotów, drewna, sztucznego mchu, filcu i wielu innych.
- Osoby niewidome bardzo lubią, gdy tyflografika jest wykonana z takich samych materiałów jak oryginalne dzieło. Najlepiej jest wtedy gdy autorzy i autorki prac pozwalają dotykać oryginałów.
- Proces przygotowania autorskiej tyflografiki trwa niezwykle długo. Najpierw trzeba dokładnie obejrzeć oryginalne dzieło, wymierzyć je i sprawdzić z jakich materiałów jest wykonane. Następnie przygotowany jest projekt, poszukiwane są odpowiednie materiały do jego realizacji. Potem następują konsultacje i wykonanie. Dodatkowo, gotowe prace są sprawdzane przez użytkowników i jeśli zajdzie taka potrzeba, poprawiane.
- Największą wykonaną w ramach projektu adaptacją jest makieta do pracy Roberta Kuśmirowskiego, która ma ponad metr wysokości.
- Opisy prac na wystawie są przetłumaczone na polski język migowy (PJM). Jest to naturalny język osób Głuchych. W różnych miastach PJM może się od siebie bardzo różnić.
- Dlaczego piszemy słowo Głuchy z dużej litery? Ponieważ te osoby, które należą do społeczności posługującej się polskim językiem migowym uważają się za mniejszość kulturowo-językową. Słowo głuchy pisane z małej litery oznacza po prostu osobę niesłyszącą, która nie posługuje się migowym i nie należy do tej konkretnej społeczności. Piszemy więc Głusi z dużej litery z powodu szacunku dla tej grupy i uznając jej odrębność.
- Do wystawy prowadzone są badania odbioru materiałów dotykowych przez osoby niewidome. Odbiorcy i odbiorczynie oceniają tyflografiki między innymi zwracając uwagę na to czy są dobrze wykonane, zrozumiałe czy przyjemne w dotyku. Badania prowadzą specjalistki z KUL i UMCS. Wyniki badań będą stanowiły podstawę do przygotowania artykułów naukowych.
Projekt w liczbach
- 456 godzin tworzenia adaptacji dotykowych
- 240 godzin pisania audiodeskrypcji
- 60 godzin nagrywania filmów w pjm
- 24 godziny przygotowania napisów do filmów
- 30 opracowanych prac z kolekcji Galerii Labirynt (niektóre prace składają się z cyklów):
- 19 fotografii
- 9 obrazów
- 6 filmów
- 6 instalacji
- 2 rysunki
- 1 rzeźba
- 57 adaptacji dotykowych do dzieł z kolekcji: 30 tyflografik i 27 makiet
- 30 filmów z tłumaczeniami opisów prac na PJM
- 30 opisów prac w tekście łatwym
- 30 podpisów prac w alfabecie Braille’a
- 30 opisów prac w czarnodruku
- 30 opisów prac w języku angielskim
- 30 opisów prac w języku ukraińskim
- 30 audiodeskrypcji prac w formie pisemnej i głosowej
- 6 filmów z napisami w języku polskim oraz napisami dla g/Głuchych i niedosłyszących
- 6 filmów z napisami w języku angielskim
- 6 filmów z napisami w języku ukraińskim
- 2 makiety przestrzeni Galerii Labirynt (w trakcie opracowania)
- 5 organizacji i instytucji partnerskich: Stowarzyszenie „Otwieracz”, Fundacja Likejon, Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci i Młodzieży Niepełnosprawnych im. Prof. Zofii Sękowskiej w Lublinie, Zespół Niepublicznych Szkół Specjalnych „Krok Za Krokiem“ w Zamościu
- Współpraca z 3 wydziałami uniwersyteckimi: Instytut Sztuk Pięknych UMCS, Filologia angielska KUL, Katedra Lingwistyki Stosowanej UMCS
- 73 osoby zaangażowane w projekt:
- 26 osób przygotowujących materiały dotykowe
- 12 osób piszących audiodeskrypcje i audiowstępy
- 10 osób przygotowujących napisy do filmow
- 5 ekspertów i ekspertek konsultujących rozwiązania dostępnościowe
- 5 osób tłumaczących treści na języki - migowy, angielski i ukraiński
- 4 osoby edukatorskie prowadzące warsztaty do wystawy
- 3 osoby kuratorskie pracujące nad wystawą
- 3 osoby Głuche współpracujące przy projekcie
- 2 osoby osoby niewidome testujące rozwiązania dotykowe
- 2 osoby przygotowujące teksty łatwe
- 1 lektor czytający audiodeskrypcje
